پنجره

پنجره دریچه ای برای ارتباط فضای داخلی و خارجی می باشد و از آنجا که پنجره عاملی بر ای ورود نور و هوا به فضای داخلی و همچنین عاملی برای جلوگیری از اتلاف انرژی به بیرون و از همه مهمتر چون از لحاظ بصری تأثیر بسزایی در فضای داخلی دارد، جایگاه و اندازه و مواد بکار رفته در ساخت آن بسیار حائزاهمیت است.

از عمده ترین انواع پنجره می توان به پنجره های کشویی، عمودی، لولادار، بدون بازشو و پنجره های U.P.V.C اشاره کرد که ممکن است از چوب یا فلز ساخته شوند.

پنجره  

معمول‌ترین شکل پنجره، نوع دو لنگهٔ آن است. البته پنجره‌هاى کوچک را به صورت یک لنگه نیز مى‌ساخته‌اند. هر لنگه که غالباً روى پاشنه‌اى کوچک مى‌چرخید به قطعه‌هایى تقسیم مى‌شد. لنگه‌هاى پنجره غالباً به سمت درون فضاى ساخته شده باز مى‌شد.                       

   در - پنجره      

در - پنجره‌ها انواعى از پنجره بودند که یا به صورت همزمان کارکرد در و پنجره داشتند یا اگر به‌عنوان در مورد استفاده نبودند، اما مشخصات در را داشتند. از ویژگى‌هاى در - پنجره‌ها وجود سطحى شفاف در تمام یا قسمتى از سطح در - پنجره بود که نور از آنجا به فضاى درون راه مى‌یافت. بسیارى از فضاهاى سادهٔ معمارى از طریق همین در - پنجره‌ها نور خود را تأمین مى‌کردند؛ مثل حجره‌هاى برخى کاروانسراهاى کوچک برون شهری. برخى الگوهایِ رفتارى مربوط به سکونت را مى‌توان در پیدایش این نوع پنجره و تداوم کاربرد آن تا دوران معاصر، موثر دانست. زیرا در حالتى که افراد براى دید کافى در هنگام نشستن روى زمین نیاز به چشم‌انداز مى‌داشتند، باید از سطحى به بیرون مى‌نگریستند که از کف اتاق شروع مى‌شد. زیرا خط افق در این حالت در ارتفاع تقریباً شصت سانتى‌مترى از کفى قرار داشت که بهترین دید را براى شخص فراهم مى‌کرد، با توجه به این‌که سطح کف اتاق‌ها بالاتر از سطح حیاط بود.     

   اُرسى    

پنجرهٔ اُرسى نوعى پنجرهٔ چوبى مشبک است که لنگه‌هاى آن به‌جاى آن‌که روى پاشنه گرد حرکت کند، در داخل یک چارچوب به سمت بالا حرکت مى‌کند. پنجره‌هاى اُرسى عموماً به‌گونه‌اى ساخته مى‌شد که تمام سطح بیرونى یک اتاق را در بر مى‌گرفت. سطح مشبک پنجره‌هاى اُرسى چندین کارکرد داشت: نخست نور فضاى درون را تأمین مى‌کرد و سپس دید و منظر بیرون را در اختیار افراد درون فضا قرار مى‌داد و از شدت نور آفتاب و گرماى آن مى‌کاست. کارکرد دیگر آن حفظ حریم و محرومیت فضاى درون اتاق‌ها و تالارها نسبت به فضاى بیرونى بود. خانه‌هاى واقع در بعضى از شهرها - از جمله شهرهاى شمالى کشور - از پنجره‌هاى اُرسى در سمتى از خانه که رو به گذرگاه عمومى بود استفاد مى‌کردند؛ زیرا ضمن برخوردارى از نور و منظر فضاى عمومی، محرمیت فضاى اتاق نیز مخدوش نمى‌شد.                                                

از اُرسى در فضاهاى درونى نیز استفاده مى‌شد، در جاهایى مثل بالاخانه‌ها و اتاق‌هاى گوشوارِ واقع در یک یا دو سویِ تالارهاى بزرگ و مرتفع؛ زیرا در اوقاتى که مجالسى مردانه در تالارها یا اتاق‌هاى بزرگ هفت درى یا پنج‌ درى برگزار مى‌شد، زنان در اتاق‌هاى گوشوار یا بالاخانه که در بالا و دو سوى تالار قرار داشت و از یک سمت به آن دید داشتند، مى‌نشستند و به این ترتیب بر فضاى تالار اشراف داشتند. سطح پنجره‌هاى اُرسى را گاه با نقوش گوناگون گره‌سازى و شیشه‌هاى رنگین و ساده مى‌آراستند و ترکیب‌هاى بدیع پدید مى‌آوردند.                         

اُرسى برخلاف تصور بعضى‌ها به تقلید از معمارى روسى در ایران پدید نیامده و نمونه‌هاى جالبى از اُرسى در بناها و نقاشى‌ها، پیش از آن‌که معمارى چشمگیرى در روسیه پاگرفته باشد، مشاهده شده است.                                                                                        

   روزن    

روزن نوعى پنجرهٔ کوچک بود که براى گرفتن روشنایى و هواى آزاد بکار مى‌رفته است. معمولاً در فضاهاى اصلى و مهم، روزن را در بالا یا اطراف پنجره یا در - پنجره قرار مى‌دادند. نمونهٔ این روزن‌ها در برخى اتاق‌‌هاى سه‌دری، پنج‌دری، هفت‌درى و نیز در حجره‌هاى مدارس یا کاروانسراها یافت مى‌شود. معمولاً آن را با یک سطح مشبک چوبی، آجری، گچبرى یا کاشى مى‌پوشاندند. این روزن‌ها به اشکال گوناگون مربع، مستطیل، ترکیب مثلث با مربع یا مستطیل، دایره و در دورهٔ قاجار به شکل بیضى نیز طراحى و ساخته مى‌شد. براى نورگیرى و تهویهٔ مطبخ‌ها و انبارها نیز از یک یا چند روزن استفاده مى‌کردند و در مقابل آن هیچ شبکه‌اى قرار نمى‌دادند و تنها به شکل یک حفره دیده مى‌شد. در بالاترین نقطهٔ سقف بسیارى از بازارهاى سرپوشیده این نوع روزن‌ها را قرار مى‌دادند.                                                                   

در بالاى محراب مسجد شاه ولى تفت از قرن نهم و در خانه میرزا احمدخان نایینى در روزگار صفویه روزن‌هاى گچبرى شده بسیار زیبا و نغز هنوز وجود دارند که بعضى میله‌هاى اتصالى آن از چوب کبریت نازک‌‌تر است. هدف از احداث روزن‌ها تأمین نور و تهویهٔ موردنظر بوده و براى استفاده از مناظر کمتر از آن استفاده شده است.                                         

شباک        

شباک واژه‌اى فارسى و ایرانى است که مشتقات آن در گوشى‌هاى گوناگون ایران فراوان شنیده مى‌شود. هواى متغیر ایران، آفتاب تند و روش، باد و طوفان، و گردباد و نیز عقاید خاص ملى و مذهبى ایجاب مى‌کرده است که ساختمان علاوه بر در و پنجره در وزن، پرده‌اى یا شباکى براى حفاظت درون بنا داشته باشد.سطح مشبک که از دو فضاى پر و خالى تشکیل شده، به‌نحوى که از یک سو بتوان سوى دیگر آن‌را دید، شباک گفته مى‌شود. احداث این سطح به‌دلایل گوناگونى صورت مى‌گرفته از جمله: محدود کردن دید از بیرون به درون فضا، تأمین سایه، تأمین دید از یک فضا به بیرون به شکلى محدود، ایجاد سطحى محصورکننده اما مشبک که مانع عبور جریان هوا نباشد. شباک کاربرد گسترده‌اى داشته و با مصالح گوناگونى مانند آجر، کاشی، سنگ، چوب یا گچ ساخته مى‌شده است.                                                                      

پیرامون مرقدهاى مطهر یا در حریم آنها زره یا ضریح یا نرده فولادى و چوبى مى‌نهادند. در مسجد امام و جامع و مدرسه چهارباغ اصفهان، نمونه‌هاى زیبایى از این شبکه‌ها دیده مى‌شود. طارمى‌هاى مسجد جامع یزد و گنبد سلطانیه و صدها اثر کهن معمارى ایران، هر یک نقش‌هاى زیبایى را در برابر چشم مى‌گذارند.                                                       

   جامخانه

جامخانه نوعى پنجره است که بر فراز برخى پوشش‌هاى گنبدى شکل، به‌ویژه در حمام‌ها مورد استفاده قرار مى‌گرفت. جامخانه غالباً از یک سطح سفالین کروى شکل یا به شکلى دیگر تشکیل مى‌شد که تعدادى حفرهٔ مدور در آن ایجاد مى‌کردند و بر روى هر کدام یک جام یا شیشه به کمک نوعى مادهٔ بتونه مانند، قرار مى‌دادند. این ماده که به بتونه شباهت داشت، قرار دادن و برداشتن سهل و سادهٔ جام‌ها با شیشه‌ها را ممکن مى‌ساخت.                                     

از جامخانه براى تأمین نور و تنظیم حرارت و رطوبت فضاهاى درونى استفاد مى‌شد. در برخى حمام‌ها از جام‌هاى رنگین استفاده مى‌کردند.                                            

   فخرومدین       

گاهى حصار و دیوار باغ‌ها و اماکن مذهبى را مشبک مى‌ساختند تا از بیرون، درون زیباى آن دیده شود. چنان‌که دیوار باغ‌هاى دو سوى چهارباغ اصفهان و ایوان بازارهاى پیرامون ”نقش جهان“ چنین بوده است.                                                                                

این‌گونه دیوارها را با قطعات گل پخته با اشکال هندسى یا غیرهندسى مى‌ساخته‌اند و سعى مى‌کردند شکل سوراخ‌ها و حفره‌هاى ایجاد شده زیبا باشد.                               

فخر یعنى گل پخته و مدین یعنى حفره و فرورفتگى و روى هم رفته به چیزى اطلاق مى‌شده که قسمتى از آن را گل پخته و سفال و یا کاشى و باقى آنرا فرورفتگى و روزن‌هاى کوچک تشکیل دهد.                                                                                               

پنجره ها از مهمترین اجزای ساختمان هستند. پنجره تامین کننده نور، گرما و زیبایی در ساختمان می باشد و همچنین می توان با باز و بسته کردن پنجره به محیط بیرونی دسترسی داشت و ضمن تصفیه مناسب،هوای مطلوبی بدست آورد. البته اگر پنجره بطور صحیح ساخته و بکار گرفته نشود و یا در طراحی ساختمان دیدگاه های انرژی رعایت نشود و پنجره در موقعیت مناسب قرار نگیرد،عامل اصلی افت حرارتی و برودتی در فصول سرد و گرم سال می شود.

پنجره

از نظر میزان مصرف انرژی پنجره ای که مقاومت حرارتی آن بیشتر باشد مناسبتر است و بطور کمی میزان مقاومت حرارتی  پنجره به عوامل زیر بستگی دارد
1- نوع شیشه مورد استفاده (شیشه، پلاستیک، شیشه های با ضریب صدور انرژی پایین و شیشه های هوشمند)
2- تعداد لایه های شیشه موجود در پنجره (شیشه تک جداره، دو جداره و . . .)
3- ضخامت لایه هوایی ایجاد شده بین دو شیشه
4- مقاومت حرارتی یا ضریب هدایتی قاب پنجره 
5- درزبندی و هوابندی در هنگام نصب
هر یک از پارامترهای فوق نیز وابسته به مواد تشکیل دهنده، پنجره و کیفیت ساخت آن می باشد.

پارامترهای اساسی جهت دسته بندی پنجره ها از نظر کارائی انرژی

نرخ نشت هوا (Air Leakage)                                                       

ضریب عبور نور(Visible Transmittance)                                   

ضریب گرمای ورودی تابش خورشید (Solar Heat Gain Coefficient)    

ضریب انتقال حرارتی کلی ( U-Factor)                                            

نرخ نشت هوا (Air Leakage)

اتلاف حرارتی و گرمای خورشید ورودی به ساختمان سبب جابجایی هوا از روزنه ها و درزهای موجود در قسمت های مختلف پنجره می شود. برای این منظور به منظور مقایسه کارآیی پنجره ها از پارامتر نرخ نشت هوا (AL) استفاده می شود. AL کمتر بیانگر جابجایی کمتر هوا از میان درزهای پنجره می باشد.

ضریب عبور نور (Visible Ttansmittance)

ضریب عبور نور به خصوصیات اپتیکی لایه شیشه مورد استفاده در پنجره بستگی دارد و ضریب عبور نور بیشتر در پنجره بیانگر عبور نور مرئی در طول روز می باشد. پنجره های با عبور نور بیشتر به منظور دید بهتر و حداکثر استفاده از روشنایی در طول روز مناسبتر می باشد.

ضریب گرمای ورودی تابش خورشید (Solar Heat Gain Coefficient)

ضریب گرمای ورودی تابش خورشید (SHGC) بیانگر بخشی از انرژی گرمایی تابش مستقیم خورشید است که از میان پنجره عبور می کند و وارد اتاق می شود و یا در شیشه جذب می شود و سپس به اتاق انتقال می یابد. SHGC کمتر، بیانگر ورود گرمای کمتر خورشید به داخل ساختمان است.

ضریب انتقال حرارتی کلی (U-Factor)

افت حرارتی از پنجره با ضریب انتقال حرارت کلی پنجره بیان می شود. مقدار عایق بودن پنجره در برابر عبور گرما با ضریب عایق حرارتی (R-Value) بیان می شود که ضریب عایق حرارتی عکس ضریب انتقال حرارت می باشد. ضریب عایق حرارتی بزرگتر در پنجره ها بیانگر تبادل حرارت کمتر میان اتاق و محیط بیرون از طریق پنجره می باشد.

صرفه جویی انرژی در پنجره ها                                                

یپنجره ها از نظر صرفه جویی انرژی نقش حساسی دارند، چرا که حدود 30% از کل تلفات حرارتی ساختمان از پنجره ها صورت می گیرد. به همین دلیل پنجره هایی که در جای خوبی نصب نشده اند یا خوب محافظت نمی شوند، می‌توانند هزینه سوخت را بسیار بالا ببرند.

اگر تصمیم دارید ساخت ساختمان جدیدی را شروع کنید، با یک مشاور آشنا به اصول صرفه جویی تماس بگیرید. اما اگر می خواهید ساختمان موجود خود را بهینه سازی کنید و از هزینه های خود بکاهید، این بروشور می‌تواند راهنمای خوبی برای شما باشد.   
                                        

جلوگیری از تلفات حرارتی پنجره ها

یک پنجره با شیشه تک جداره تقریباً10 برابر یک دیوار عایکاری شده هم اندازه خود تلفات حرارتی دارد. چنین پنجره ای سه مشکل عمده ایجاد می کند: بالا بودن تلفات حرارت، فراهم نشدن آسایش ساکنین، بخار گرفتن پنجره ها (شکل 1)برای کاستن از مشکلات ناشی از پنجره ها، می توان از راه های مختلف یک لایه هوای ساکن بین محیط داخل و خارج ایجاد کرد. با انجام این کار تلفات حرارتی پنجره به نصف کاهش می یابد. برای ایجاد این لایه هوا راه های مختلفی وجود دارد.

   دو جداره کردن

   پوشش های شفاف

دو جداره کردن شیشه هر پنجره ای باعث بالا رفتن کارآیی آن می شود، به ویژه پنجره هایی که پرده ای روی آنها نصب نشده است.  
پنجره دو جداره، دارای دو شیشه می باشد که بین آنها یک فضای کاملاً درزبندی شده قرار گرفته است. این فاصله معمولا بین 6 تا 20 میلیمتر است.       
اگر این فاصله هوایی 15 میلیمتر انتخاب شود، بهترین کارآیی بدست می آید. دو جداره کردن پنجره با وجود اتلاف حرارت را کاهش می دهد، جلوی ورود نور و گرمای خورشید را نمی گیرد. بنابراین در فصول گرم سال برای کاهش ورود گرما به داخل ساختمان باید جلوی تابش مستقیم خورشید به پنجره را گرفت.
در کنار اینها، دو جداره کردن پنجره ها باعث کم شدن ورود سر و صدا به داخل ساختمان می شود و نیز بخارگیری پنجره ها در فصول سرد سال کاهش می یابد.
برای دو جداره کردن پنجره یک جداره موجود می توان یک لایه دیگر از شیشه یا اکریلیک شفاف دیگر روی آن نصب کرد و فضای بین آنها را کاملاً درزبندی کرد. در این فضا باید مقداری ماده جاذب رطوبت قرار داد تا رطوبت این فضا را کاملاً بگیرد.

پر کردن با گاز    
  در برخی از پنجره های دو جداره، فضای میانی را با گازهایی مانند آرگون و کریپتون پر می کنند تا کارآیی آنها حدود 10% افزایش یابد.

عایق های ویژه پنجره  
  این عایق ها را که به شکل برچسب های شفاف ساخته می‌شوند به راحتی می‌توان بر روی شیشه پنجره‌ها چسباند و بخشی از خواص پنجره‌های دو جداره را در آن‌ها به وجود آورد. این برچسب‌ها باعث می‌شوند ورود گرما در تابستان تا 80% کاهش یابد. علاوه بر این انواع کم تابش این محصولات (Low-E) قادرند تلفات حرارتی زمستانی را نیز تا 30% کاهش دهند.      
 

این عایق‌ها از نظر قیمت با پنجره‌های دو جداره قابل رقابت هستند. به ویژه در ساختمان‌های دو جداره قابل رقابت هستند. به ویژه در ساختمان‌های موجود که تعویض پنجره‌ها با پنجره‌های دو جداره هزینه زیادی به همراه خواهد داشت.

انواع پنجره از نظر نوع قاب                                                           

انواع پنجره از نظر نوع شیشه                                                        

انواع پنجره از نظر نحوه عملکرد                                                     

انواع پنجره از نظر فن آوری                                                           

انواع پنجره از نظر نوع قاب

با پیشرفت صنعت ساختمان، پنجره با قابهای متعددی تولید می شود که مهمترین آنها به شرح زیر می باشد.

1)    پنجره با قاب آلومینیومی

2)    پنجره با قاب آلومینیومی ترمال بریک

3)    پنجره با قاب فیبرگلاس

4)    پنجره با قاب ترکیبی و کامپوزیتیچ

5)    پنجره با قاب چوبی

6)    پنجره با قاب و پنیلی (PVC)

7)    پنجره با قاب وپنیلی عایق شده

انواع پنجره از نظر نوع شیشه

پنجره ها با توجه به نوع شیشه و تعداد لایه های شیشه به صورت زیر تقسیم می شوند.

1)    پنجره تک جداره با شیشه شفاف ساده

2)    پنجره تک جداره با شیشه دودی و یا برنزی

3)    پنجره دو جداره با شیشه شفاف ساده

4)    پنجره دو جداره با شیشه دودی و یا برنزی

5)    پنجره های دو جداره با پوشش های خاص شیشه جاذب گرمای خورشید (Selective Surface)

6)    پنجره دو جداره با شیشه های با ضریب صدور پایین (Low-E)

7)    پنجره های دو جداره با شیشه های ترکیبی (جاذب گرمای خورشید و ضریب صدور پایین)

8)    پنجره های سه جداره با شیشه های ترکیبی

انواع پنجره از نظر نحوه عملکرد

پنجره ها از نظر نوع کاربری در ساختمان به صورت زیر دسته بندی می شوند:

1)    پنجره های ثابت

2)    پنجره های لولایی قائم (بازشو به سمت بیرون و داخل)

3)    پنجره های لولایی افقی (بازشو به سمت بیرون و داخل)

4)    پنجره های کشویی قائم

5)    پنجره های کشویی افقی

   بالای صفحه

انواع پنجره از نظر فن آوری

پپنجره ها از نظر فن آوری ساخت به منظور بهبود کارایی و کاهش افت حرارتی به صورت زیر دسته بندی می شوند:

1)    پنجره هایی که لایه بین دو شیشه با گازهای خنثی پر شده است

2)    پنجره هایی که در آنها از اسپیسرهایی(Spacer) با ضریب انتقال حرارت هدایتی پائینی استفاده شده است

3)    پنجره ها با پوشش شیشه Low-E و انتخاب طیفی

4)    پنجره های هوشمند